Het gebruik van AI neemt snel toe, en daarmee ook de zorgen over digitale veiligheid. Uit recent onderzoek van Berenschot blijkt dat dit voor veel organisaties de grootste zorg is bij het inzetten van AI. Tegelijkertijd roept de Europese AI-verordening vragen op: wat betekent deze wet voor mijn werk of mijn team? Waar moet ik aan voldoen? En misschien nog wel belangrijker: hoe zorg ik dat mijn organisatie zélf de kennis en vaardigheden ontwikkelt om goed met AI om te gaan? Het antwoord ligt in een concept dat steeds vaker terugkomt in beleidsstukken, trainingen en subsidievoorwaarden: AI-geletterdheid. In deze blog lees je wat het precies is, waarom het belangrijk is in het licht van de nieuwe wetgeving, en wat je als organisatie kunt doen om stappen te zetten.
Wat is AI-geletterdheid?
AI-geletterdheid is het vermogen om te begrijpen wat AI is, hoe het werkt, en hoe je het op een verstandige manier inzet in je werk. Dat betekent niet dat je moet leren programmeren of algoritmes bouwen. Je zou hierbij kunnen denken aan:
- kunnen inschatten wat AI wel en niet kan;
- kritisch leren kijken naar AI-uitkomsten;
- begrijpen wanneer menselijk oordeel nodig is;
- weten hoe je AI verantwoord gebruikt binnen jouw context.
Volgens de Autoriteit Persoonsgegevens houdt AI-geletterdheid in dat medewerkers beschikken over “vaardigheden, kennis en begrip – technisch, sociaal, ethisch en praktisch – om AI-systemen verantwoord toe te passen.”
AI-geletterdheid betekent dus: grip houden op technologie die invloed heeft op je werk, je organisatie én je maatschappelijke opdracht.
Waarom wordt AI-geletterdheid nú urgent?
De Europese AI-verordening (Verordening (EU) 2024/1689), waarvan hoofdstuk I sinds 2 februari 2025 van kracht is, stelt duidelijke eisen aan het gebruik van AI in de EU. Organisaties die AI inzetten, moeten kunnen aantonen dat zij dit op een veilige, uitlegbare en ethisch verantwoorde manier doen.
Een belangrijk onderdeel daarvan is AI-geletterdheid. In artikel 4 van de AI-verordening staat dat aanbieders én gebruikers van AI-systemen maatregelen moeten nemen om een toereikend niveau van AI-geletterdheid bij personeel en andere betrokkenen te waarborgen. De Autoriteit Persoonsgegevens bevestigt dat deze verplichting geldt vanaf februari 2025.
Je kunt dus niet volstaan met: “we gebruiken gewoon een AI-tool.” Je moet begrijpen hoe die tool werkt, wat de risico’s zijn, en wie er verantwoordelijk is voor de uiteindelijke besluitvorming.
Wat kun je als organisatie doen?
AI-geletterdheid vraagt om een strategische aanpak. Volgens de AP is het geen afvinklijstje, maar een meerjarig traject dat afgestemd moet zijn op de risico’s, rollen en context waarin AI wordt gebruikt. Zie: Aan de slag met AI-geletterdheid – AP, 2025.
De AP adviseert een actieplan met vier stappen:
Stap 1: Identificeren
Breng in kaart welke AI-systemen binnen je organisatie worden gebruikt. Kijk ook naar wie ermee werkt, wat de risico’s zijn, welke beslissingen ermee beïnvloed worden, en wat het effect is op medewerkers en burgers. Een nulmeting van het kennisniveau van medewerkers helpt hierbij.
Stap 2: Doelen bepalen
Niet iedereen hoeft evenveel te weten over AI. Stel op basis van functie en risico concrete leerdoelen op. Wat moet een beleidsadviseur, HR-medewerker of docent begrijpen of kunnen?
Stap 3: Uitvoeren
Denk aan trainingen, bewustwordingssessies en het opnemen van AI-geletterdheid in het HR- en governancebeleid. Zorg voor bestuurlijk draagvlak, duidelijke rollen en voldoende budget.
Stap 4: Evalueren
AI-geletterdheid is geen eindpunt. Evalueer regelmatig of je doelen gehaald worden (bijvoorbeeld via enquêtes of audits) en pas je aanpak aan.
Zo bouw je aan een organisatie waarin AI met vertrouwen, kennis en verantwoordelijkheid wordt toegepast.
3 risico’s die je loopt als je geen stappen zet
AI-geletterdheid uitstellen is geen neutrale keuze. Wie als organisatie niets doet, loopt op drie vlakken aanzienlijke risico’s:
1. Juridisch risico: niet voldoen aan wet- en regelgeving
Artikel 4 van de AI Act verplicht organisaties tot het nemen van maatregelen voor AI-geletterdheid. Toezichthouders kunnen handhaven bij niet-naleving. Volgens de AP moeten organisaties kunnen aantonen dat ze in actie zijn gekomen. Boetes bij ernstige overtredingen kunnen oplopen tot 15 miljoen euro of 3% van de wereldwijde omzet.
2. Ethisch risico: schade door foutieve of discriminerende AI-uitkomsten
De AP waarschuwt dat zonder de juiste kennis medewerkers onbedoeld kunnen bijdragen aan onrechtvaardige of discriminerende AI-uitkomsten, vooral in sectoren als HR, onderwijs of overheid. Zie AP over ethiek en AI.
De OECD AI Principles benadrukken dat het ontbreken van AI-literacy kan leiden tot onverantwoord gebruik met gevolgen voor mensenrechten, veiligheid en gelijkheid.
3. Strategisch risico: stilstand terwijl anderen vooruitgaan
Volgens McKinsey’s AI Report 2024 moest 66% van de organisaties AI-projecten uitstellen of stopzetten vanwege een gebrek aan AI-vaardigheden binnen het team. Organisaties die nu investeren in AI-geletterdheid kunnen sneller innoveren, hun dienstverlening verbeteren en hun concurrentiepositie versterken.
De Europese Commissie noemt AI-geletterdheid cruciaal voor economische groei, publieke waarde en de toekomst van werk.
Belangrijke context voor overheden en onderwijsorganisaties
Voor overheden geldt bovendien: bij inzet van hoog-risico AI-systemen zijn zij verplicht om een grondrechteneffectbeoordeling uit te voeren en deze systemen vanaf 2026 te registreren in de EU AI-database.
Voor het onderwijs: de Europese Commissie en de OECD werken aan een AI Literacy Framework dat onderwijsinstellingen helpt personeel en studenten voor te bereiden op een door AI-gedreven toekomst.
Ook voor bestuurders en beleidsmakers is AI-geletterdheid essentieel. Zoals de AP stelt: “Zij moeten voldoende AI-inzicht hebben om verantwoorde keuzes te kunnen maken.”
Conclusie: AI-geletterdheid is nú nodig
De AI-verordening maakt AI-geletterdheid tot een wettelijke verantwoordelijkheid. Maar meer nog dan dat is het een strategische investering in kwaliteit, vertrouwen en toekomstbestendig werken.
Wie vandaag bouwt aan AI-geletterdheid, voorkomt juridische en ethische risico’s – én bouwt aan innovatie, kwaliteit en wendbaarheid in een samenleving die steeds meer steunt op slimme technologieën.
Klaar om aan de slag te gaan met AI-geletterdheid?
Wij helpen je graag. CleverAI biedt trainingen, lezingen en workshops die jouw team direct op weg helpen met AI-geletterdheid. Praktisch, actueel en afgestemd op jouw werkomgeving. Ontdek hoe je AI slim, verantwoord en efficiënt inzet in je werk – en voldoe tegelijkertijd aan de eisen van de AI-verordening. Neem contact met ons op en zet vandaag de eerste stap!